11 vai trò của đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt - Thực trạng và giải pháp

Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp không chỉ là xu hướng, mà đã trở thành yếu tố cốt lõi giúp doanh nghiệp thích ứng nhanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo ra giá trị khác biệt trên thị trường. Từ những tập đoàn tiên phong như FPT hay VinFast, có thể thấy rõ tác động tích cực của đổi mới sáng tạo trong việc mở rộng quy mô, phát triển sản phẩm và vươn ra thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, thực tế cho thấy chỉ khoảng 6-12% doanh nghiệp Việt Nam hiện có hoạt động R&D, phản ánh mức độ đầu tư cho đổi mới sáng tạo còn rất hạn chế. Trước bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt, việc thấu hiểu vai trò của đổi mới sáng tạo và xây dựng chiến lược triển khai hiệu quả chính là chìa khóa giúp doanh nghiệp phát triển bền vững.

>>> Xem thêm: Đổi Mới Sáng Tạo Mở (Open Innovation): Mô Hình Đột Phá Giúp Tăng Tốc Đổi Mới Sáng Tạo

1. Đổi mới sáng tạo là gì?

Theo Luật Khoa học và Công nghệ 2013, đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp được định nghĩa là quá trình tạo ra và ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả phát triển kinh tế - xã hội. Thông qua việc cải thiện năng suất lao động, đổi mới sáng tạo không chỉ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm mà còn gia tăng đáng kể giá trị của hàng hóa trên thị trường.

Từ góc độ quốc tế, Katz (2007) đưa ra định nghĩa về đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp với phạm vi rộng hơn nhiều. Ông cho rằng đây là quá trình tạo ra, phát triển và triển khai thành công những ý tưởng mới một cách độc đáo và sáng tạo. Quá trình này không chỉ bao gồm việc phát triển sản phẩm mới mà còn cải tiến quy trình và xây dựng chiến lược phát triển đột phá, với mục tiêu cuối cùng là chiếm lĩnh thị trường và tạo ra giá trị bền vững cho tất cả các bên liên quan.

Đổi mới sáng tạo  là quá trình tạo ra và ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ (Nguồn: Sưu tầm)

Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD (2005) đưa ra cách tiếp cận thực tiễn hơn về đổi mới sáng tạo. Theo đó, đổi mới sáng tạo được hiểu là việc triển khai thực tế các sản phẩm hoặc quy trình mới hoặc được cải tiến đáng kể. Khái niệm này không chỉ giới hạn trong phạm vi sản phẩm và quy trình mà còn mở rộng đến các phương pháp marketing mới và các biện pháp tổ chức mới trong hoạt động kinh doanh và quan hệ đối ngoại.

Về bản chất, đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp chính là quá trình biến tri thức thành giá trị kinh tế có thể đo lường được. Nguồn tri thức này có thể xuất phát từ các kết quả nghiên cứu khoa học của các viện, trường đại học, hoặc có thể bắt nguồn từ kinh nghiệm và kiến thức thực tiễn trong sản xuất của người dân. Dù vậy, bất kỳ giải pháp đổi mới nào cũng đều gắn liền mật thiết với khoa học công nghệ hiện đại.

Doanh nghiệp và doanh nhân đóng vai trò là những chủ thể chính trong việc thực hiện các hoạt động đổi mới sáng tạo của nền kinh tế. Tuy nhiên, để quá trình đổi mới sáng tạo đạt hiệu quả, cần có sự tương tác và hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp và tổ chức khác nhau. Bên cạnh đó, môi trường thể chế phù hợp cũng đóng vai trò then chốt trong việc quyết định thành công hay thất bại của doanh nghiệp. Sự kết hợp hài hòa của tất cả các yếu tố này cùng với những tương tác tích cực giữa chúng sẽ tạo nên một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo hoàn chỉnh và bền vững.

2. Vai trò của đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và thị trường biến động không ngừng, tầm quan trọng của đổi mới sáng tạo đang không ngừng được nâng cao, dần trở thành yếu tố sống còn của doanh nghiệp. Các tổ chức phải liên tục thích ứng với những thay đổi về công nghệ, quy mô thị trường và sự cạnh tranh khốc liệt. Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp không chỉ là tạo ra sản phẩm mới mà còn bao gồm việc dự báo nhu cầu thị trường. Những doanh nghiệp thành công thường có tính linh hoạt cao và khả năng tích hợp công nghệ hiệu quả.

Đổi mới sáng tạo đã trở thành tiền đề quan trọng để xây dựng năng lực cạnh tranh bền vững. Doanh nghiệp cần không ngừng nâng cao khả năng sáng tạo để duy trì vị thế trên thị trường. Việc nghiên cứu và ứng dụng đổi mới sáng tạo là chìa khóa giúp doanh nghiệp đạt được lợi thế cạnh tranh lâu dài. Để hiểu rõ hơn về tác động cụ thể của đổi mới sáng tạo đến doanh nghiệp, hãy cùng tìm hiểu những nội dung chính sau đây.

2.1. Nâng cao khả năng cạnh tranh

Đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp liên tục làm mới sản phẩm, dịch vụ và mô hình vận hành, từ đó nhanh chóng thích nghi với sự thay đổi của thị trường và nhu cầu người tiêu dùng. Khả năng tạo ra những giá trị khác biệt giúp doanh nghiệp chiếm ưu thế so với các đối thủ.

Ví dụ: Google là một minh chứng điển hình cho sự duy trì vị thế tiên phong nhờ đổi mới sáng tạo liên tục. Từ công cụ tìm kiếm ban đầu, Google đã mở rộng sang các dịch vụ như Gmail, Google Cloud, Android, AI... Chính chiến lược không ngừng đổi mới này giúp Google luôn dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ.

Hệ sinh thái hàng trăm ứng dụng của Google (Nguồn: Sưu tầm)

2.2. Nâng cao hiệu quả vận hành

Đổi mới sáng tạo không chỉ nằm ở sản phẩm mà còn ở quy trình và mô hình tổ chức. Việc tối ưu hóa quy trình nội bộ thông qua công nghệ hoặc phương pháp quản trị tiên tiến giúp doanh nghiệp giảm chi phí, tăng tốc độ ra quyết định và cải thiện hiệu suất tổng thể.

Ví dụ: Zara - thương hiệu thời trang thuộc tập đoàn Inditex - đã ứng dụng mô hình “fast fashion” kết hợp với công nghệ quản lý chuỗi cung ứng tiên tiến. Nhờ hệ thống dữ liệu thời gian thực và sản xuất linh hoạt, Zara có thể đưa sản phẩm mới lên kệ chỉ trong vòng 2 - 3 tuần, rút ngắn đáng kể thời gian phản hồi thị trường và giảm thiểu hàng tồn kho.

Zara - hãng thời trang ứng dụng mô hình “fast fashion” và công nghệ chuỗi cung ứng (Nguồn: Sưu tầm)

2.3. Chạm tới nhu cầu mới của khách hàng

Khách hàng ngày nay không còn hài lòng với sản phẩm đại trà - họ muốn tìm kiếm những trải nghiệm mới, mang tính cá nhân hơn, phản ánh lối sống và giá trị riêng. Đổi mới sáng tạo chính là phương pháp giúp doanh nghiệp thấu hiểu sâu sắc sự thay đổi đó và đưa ra giải pháp đón đầu xu hướng, từ cá nhân hóa sản phẩm, số hóa dịch vụ đến phát triển các giá trị bền vững và có ý nghĩa.

Ví dụ: Một ví dụ ấn tượng là Cocoon - thương hiệu mỹ phẩm thuần chay Việt Nam. Thay vì chạy theo thị trường làm đẹp phổ thông, Cocoon chọn hướng đi mới: sản phẩm thuần chay, không thử nghiệm trên động vật, sử dụng nguyên liệu bản địa như bí đao, nghệ Hưng Yên, cà phê Đắk Lắk. Thương hiệu không chỉ đáp ứng nhu cầu làm đẹp an toàn, mà còn chạm vào xu hướng tiêu dùng có đạo đức (ethical consumerism). Chính sự đổi mới này đã giúp Cocoon ghi dấu ấn mạnh mẽ trong lòng thế hệ khách hàng trẻ, thức thời và có ý thức xã hội.

>>> Xem thêm: 5 Bước thiết lập Hệ thống Đổi mới sáng tạo Doanh nghiệp cần biết

Cocoon - thương hiệu mỹ phẩm thuần chay đã đáp ứng những nhu cầu mới của khách hàng tại Việt Nam (Nguồn: Sưu tầm)

2.4. Xây dựng văn hóa doanh nghiệp linh hoạt

Văn hóa linh hoạt không chỉ là cho phép thay đổi, mà là khuyến khích thay đổi có chủ đích. Một doanh nghiệp đổi mới là nơi nhân viên được phép thử - sai - học - làm lại mà không sợ bị phán xét. Khi tư duy cải tiến liên tục trở thành giá trị cốt lõi, doanh nghiệp sẽ nhanh chóng thích nghi với biến động và tạo ra những bước tiến vượt trội từ bên trong.

Ví dụ: Một ví dụ nổi bật là Samsung C-Lab (Creative Lab) - chương trình nội bộ cho phép nhân viên Samsung phát triển ý tưởng cá nhân thành dự án thực tế ngay trong lòng tập đoàn. Tại đây, nhân viên từ các bộ phận khác nhau được tách khỏi công việc thường ngày để tập trung vào R&D, thử nghiệm công nghệ mới, kể cả những ý tưởng “khác thường”. Nhân sự vẫn được chào đón quay về vị trí cũ mà không bị đánh giá tiêu cực. Chính điều này tạo nên một văn hóa cởi mở với rủi ro và khuyến khích sáng tạo từ gốc rễ - giúp Samsung duy trì sức bật đổi mới liên tục suốt nhiều thập kỷ.

Samsung C-Lab cho phép nhân viên Samsung được phát triển ý tưởng cá nhân mình, góp phần xây dựng văn hoá doanh nghiệp (Nguồn: Sưu tầm)

2.5. Thu hút và giữ chân nhân sự chất lượng cao

Một môi trường khuyến khích đổi mới sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho nhân viên gắn bó và cống hiến. Khi được lắng nghe, được thử nghiệm và phát triển ý tưởng riêng, họ cảm thấy công việc có ý nghĩa và bản thân được trân trọng - từ đó nâng cao sự trung thành và giảm tỷ lệ nghỉ việc.

Ví dụ: tại 3M, mọi nhân viên kỹ thuật đều có thể dành một phần thời gian để theo đuổi ý tưởng riêng. Nhờ chính sách này, những sản phẩm mang tính biểu tượng như giấy ghi chú Post-it đã ra đời. Chính sự tin tưởng và tự do sáng tạo đã giúp 3M giữ chân hàng loạt kỹ sư, nhà khoa học và trở thành biểu tượng toàn cầu về đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

>>> Xem thêm: Xóa nhòa ranh giới cạnh tranh trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở

3M với môi trường khuyến khích đổi mới giúp nhân viên cảm thấy được trân trọng, giảm tỷ lệ nghỉ việc (Nguồn: Sưu tầm)

2.6. Gia tăng giá trị thương hiệu

Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp định hình điểm bán hàng độc đáo và nâng cao trải nghiệm khách hàng. Khi không ngừng cải tiến sản phẩm, dịch vụ và công nghệ, doanh nghiệp không chỉ đáp ứng đúng nhu cầu mà còn tạo ra sự khác biệt rõ rệt - từ đó xây dựng lòng trung thành và vị thế vững chắc trên thị trường. Chính sự đổi mới liên tục giúp thương hiệu trở nên uy tín, đáng tin cậy và dễ dàng ghi dấu ấn trong tâm trí người tiêu dùng.

Ví dụ: Tesla tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ bền vững vào ngành ô tô. Nhờ kết hợp hiệu suất vượt trội, thiết kế tinh gọn và cam kết môi trường, Tesla không chỉ tạo ra doanh số mạnh mẽ mà còn xây dựng thành công một thương hiệu toàn cầu gắn liền với sự đổi mới, đẳng cấp và ghi một dấu ấn quan trọng trong tâm trí người tiêu dùng khi nhắc đến xe chạy bằng điện.

Tesla đã ghi một dấu ấn quan trọng trong tâm trí người tiêu dùng khi nhắc đến xe điện (Nguồn: Sưu tầm)

2.7. Giải quyết các vấn đề nan giải trong nội bộ doanh nghiệp

Trong quá trình phát triển, mọi doanh nghiệp đều gặp phải những vấn đề tồn đọng như quy trình rườm rà, tốc độ ra mắt sản phẩm chậm hay thiếu linh hoạt trong việc phản ứng với thị trường. Những phương pháp quản lý truyền thống đôi khi không còn đủ hiệu quả để xử lý các thách thức này. Chính vì thế, đổi mới sáng tạo trở thành công cụ thiết yếu, giúp doanh nghiệp tái cấu trúc tư duy, tìm ra hướng tiếp cận mới để giải quyết tận gốc các vướng mắc lâu năm.

Ví dụ, General Electric (GE) đã áp dụng phương pháp FastWorks, lấy cảm hứng từ tư duy khởi nghiệp tinh gọn, để cải tiến quy trình phát triển sản phẩm. Nhờ đó, họ đã rút ngắn 40% thời gian đưa sản phẩm ra thị trường - giải quyết hiệu quả vấn đề trì trệ trong đổi mới sản phẩm, đồng thời nâng cao khả năng thích ứng và cạnh tranh.

>>> Xem thêm: Đổi mới sáng tạo và tái cấu trúc: Lợi hay hại?

 General Electric (GE) với mô hình FastWorks 1.0 (Nguồn: Sưu tầm)

2.8. Gia tăng doanh thu, mở rộng thị trường

Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp là chìa khoá mở rộng quy mô và đa dạng hóa nguồn thu. Thay vì phụ thuộc vào mô hình kinh doanh truyền thống, đổi mới giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thị trường quốc tế và khai thác cơ hội tăng trưởng với chi phí thấp.

Nhờ sự phát triển của thương mại điện tử và tiếp thị số, ngay cả các doanh nghiệp nhỏ cũng có thể tiếp cận khách hàng toàn cầu mà không cần đầu tư vào cửa hàng vật lý. Sự linh hoạt này giúp doanh nghiệp mở rộng phạm vi hoạt động một cách hiệu quả.

Ví dụ: một ví dụ ấn tượng là Shein, hãng thời trang Trung Quốc đã áp dụng chiến lược “thời trang siêu nhanh” kết hợp công nghệ AI, dữ liệu tiêu dùng và nền tảng số. Họ không mở cửa hàng, không đầu tư nhiều vào quảng cáo truyền thống, nhưng vẫn phủ sóng hơn 150 quốc gia. Nhờ đổi mới quy trình và mô hình kinh doanh, Shein tăng trưởng doanh thu nhanh chóng và trở thành hiện tượng toàn cầu trong ngành thời trang.

Gần đây, Shein còn đẩy mạnh chiến lược trải nghiệm thương hiệu thông qua các sự kiện pop-up sáng tạo, như tại Montreal (Canada), nơi họ biến trung tâm thành phố thành không gian “mùa hè hoài niệm” hai tầng với các hoạt động tương tác, qua đó thu hút hơn 7.700 lượt khách, bán sạch 14.000 sản phẩm và tạo tiếng vang lớn trên mạng xã hội.

Shein áp dụng đổi mới sáng tạo để tăng trưởng doanh thu và mở rộng thị trường quốc tế (Nguồn: Sưu tầm)

2.9. Giúp doanh nghiệp thích ứng và phát triển bền vững

Trong bối cảnh biến động nhanh và khó lường, đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp linh giúp thích ứng với thay đổi - từ xu hướng công nghệ, hành vi tiêu dùng đến biến động kinh tế. Việc áp dụng công nghệ mới, tái thiết kế quy trình và mô hình kinh doanh không chỉ giúp doanh nghiệp tồn tại, mà còn biến thách thức thành cơ hội tăng trưởng.

Quan trọng hơn, đổi mới là nền tảng cho phát triển bền vững. Thay vì chạy theo lợi nhuận ngắn hạn, doanh nghiệp sáng tạo có thể xây dựng chiến lược dài hạn dựa trên giá trị cốt lõi, sự khác biệt và khả năng thích nghi. Đây chính là lợi thế cạnh tranh bền vững trong một thế giới liên tục đổi thay.

Walmart là một minh chứng rõ nét cho khả năng thích ứng qua đổi mới sáng tạo. Công ty áp dụng công nghệ RFID để theo dõi sản phẩm trong chuỗi cung ứng nhằm tránh những tác nhân bất ngờ của thị trường và phát hiện nhanh chóng các trường hợp thất thoát hàng hóa hiệu quả. Kết quả giảm hàng tồn kho và tăng doanh số một cách bền vững. Đổi mới sáng tạo giúp Walmart thích ứng với thay đổi thị trường hiệu quả.

>>> Xem thêm: 4 loại hình đổi mới sáng tạo và 1 “mấu chốt” thành công

Walmart đã ứng dụng thành công công nghệ RFID và tăng doanh số bền vững (Nguồn: Sưu tầm)

2.10. Đóng góp vào GDP và tạo việc làm cho xã hội

Đổi mới sáng tạo không chỉ giúp doanh nghiệp tăng trưởng, mà còn tạo giá trị lan tỏa cho nền kinh tế. Các hoạt động đổi mới giúp nâng cao năng suất, tối ưu vận hành và mở rộng quy mô, từ đó đóng góp trực tiếp vào GDP và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân - nơi diễn ra phần lớn các đổi mới - hiện đang đóng góp gần 45% GDP, chiếm hơn 40% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, tạo việc làm cho khoảng 85% lực lượng lao động, và đóng vai trò quan trọng trong cán cân thương mại quốc gia.

Ví dụ: Shopee Việt Nam - với mô hình thương mại điện tử đổi mới liên tục - đã tạo ra hàng chục nghìn việc làm gián tiếp cho các đối tác giao hàng, nhà bán lẻ, livestreamer và đội ngũ hậu cần. Nhờ ứng dụng công nghệ và đổi mới trải nghiệm mua sắm, Shopee không chỉ giúp doanh nghiệp nhỏ tiếp cận khách hàng toàn quốc mà còn góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế số, đặc biệt trong giai đoạn hậu COVID-19. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc đổi mới có thể tạo ra giá trị bền vững ở quy mô quốc gia.

Shopee đã tạo ra nhiều cơ hội việc làm cho nhiều doanh nghiệp và cá nhân trong xã hội (Nguồn: Sưu tầm)

3. Thực trạng đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam

3.1. Mức độ đầu tư R&D còn hạn chế

Tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam có hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) vẫn ở mức thấp. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê giai đoạn 2012-2017, doanh nghiệp siêu nhỏ chỉ đạt 1-5%, trong khi doanh nghiệp vừa và lớn cũng chỉ chiếm 6-12% tổng số doanh nghiệp. Điều này cho thấy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam chưa được quan tâm đúng mức.

Chi tiêu R&D bình quân của Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực. Việt Nam chỉ chi 15 USD/người trong khi Thái Lan đạt 64 USD/người, Malaysia đầu tư 260 USD/người và Trung Quốc chi 300 USD/người. Điều này phản ánh việc đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam đang thiếu nguồn lực tài chính cần thiết.

Tỷ lệ chi phí R&D so với GDP của Việt Nam chỉ đạt 0,4%. Mặc dù mức chi tiêu này đã tăng 6 bậc nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với các nước phát triển. Các doanh nghiệp thực hiện R&D chủ yếu phục vụ việc ứng dụng công nghệ hiện có chứ chưa tập trung vào những đột phá công nghệ mới.

Hoạt động đầu tư mạo hiểm trong 9 tháng đầu năm 2023 ghi nhận sự sụt giảm nghiêm trọng. Tổng giá trị thương vụ giảm 13% xuống còn 427 triệu USD, số giao dịch dưới 500 nghìn USD giảm mạnh tới 50% so với cùng kỳ. Điều này cho thấy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp đang đối mặt với khó khăn lớn về nguồn vốn.

Tuy nhiên, năm 2023 cũng chứng kiến những bước đột phá đáng kể. Ba doanh nghiệp lớn hàng đầu đã vượt bậc thần tốc với mức tăng 9 bậc lên hạng 29. Đầu tư mạo hiểm cũng bùng nổ với sự tăng vọt 17 bậc lên vị trí thứ 60. Những tín hiệu này cho thấy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam đang có sự chuyển mình tích cực.

Bảng so sánh thứ hạng các trụ cột GII của Việt Nam qua các năm từ 2019 - 2023 (Nguồn: WIPO)

>>> Xem thêm: Tại sao nói “đổi mới sáng tạo mở” là chìa khóa thực thi Nghị quyết 68-NQ/TW trong thời đại số?

3.2. Rào cản từ chi phí công nghệ và năng lực đổi mới

Chi phí đầu tư công nghệ cao tạo rào cản lớn cho đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp Việt Nam. Cụ thể, doanh nghiệp FDI có chi phí công nghệ máy móc cao gấp 3,8-3,9 lần so với doanh nghiệp trong nước. Trong khi đó, doanh nghiệp lớn đầu tư gấp 26 lần doanh nghiệp siêu nhỏ về khoản chi này. Điều đáng báo động là tỷ trọng đầu tư khoa học công nghệ của doanh nghiệp chỉ đạt khoảng 1% GDP quốc gia.

Sự chênh lệch chi phí công nghệ này phản ánh năng lực tài chính yếu kém của doanh nghiệp. Do đó, khu vực doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ hầu như chưa tham gia vào hoạt động đổi mới sáng tạo. Nguyên nhân chính là họ thiếu nguồn vốn để đầu tư mua máy móc sản xuất và công nghệ truyền thông hiện đại. Kết quả là hoạt động R&D tập trung chủ yếu ở doanh nghiệp lớn, tạo ra sự mất cân bằng trong hệ sinh thái đổi mới.

Bên cạnh rào cản tài chính, năng lực hấp thụ công nghệ của doanh nghiệp Việt Nam còn hạn chế đáng kể. Đặc biệt, các doanh nghiệp vừa và nhỏ thiếu khả năng tiếp thu công nghệ tiên tiến từ bên ngoài. Hậu quả là họ không thể tận dụng hiệu quả những thành tựu của các quốc gia đi trước. Vì vậy, việc thiếu đầu tư nâng cao năng lực hấp thụ đã trở thành rào cản lớn cản trở quá trình đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Thêm vào đó, phương thức đổi mới công nghệ của doanh nghiệp hiện tại mang tính thụ động và tình huống. Điều này thể hiện qua việc đa phần doanh nghiệp không có kế hoạch dài hạn cho hoạt động đổi mới. Thay vào đó, họ chỉ đổi mới khi có nhu cầu phát sinh trong quá trình kinh doanh. Đáng lo ngại hơn, phương thức được sử dụng nhiều nhất lại là nhập khẩu công nghệ đơn thuần mà không có sự phát triển nội tại.

Cuối cùng, sự liên kết yếu kém trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo doanh nghiệp đã tạo ra rào cản hệ thống nghiêm trọng. Cụ thể, tình trạng thiếu thông tin thị trường, dự báo và chuyên gia đang cản trở việc giao tiếp giữa các bên. Hơn nữa, các dịch vụ liên kết mạng lưới nghiên cứu còn hạn chế đáng kể. Như ông Phạm Hồng Quất nhận định, việc khai thác nguồn nhân lực từ viện trường cho doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ chế hỗ trợ phù hợp.

3.3. Xu hướng cải tiến sản phẩm là lựa chọn phổ biến

Theo khảo sát VIE50 năm 2024, có tới 83,5% doanh nghiệp lớn thực hiện đổi mới sản phẩm hoặc dịch vụ, khẳng định cải tiến sản phẩm là hướng đi phổ biến trong đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Đổi mới quy trình sản xuất được 60% doanh nghiệp áp dụng nhằm tối ưu hóa hoạt động và nâng cao năng suất. Báo cáo GSO giai đoạn 2012–2017 cũng từng cho thấy 75% doanh nghiệp chọn cải tiến chất lượng sản phẩm và 67% tập trung cải tiến quy trình, cho thấy xu hướng này tiếp tục được duy trì.

Mở rộng danh mục sản phẩm được 58,2% doanh nghiệp thực hiện trong năm 2023, tăng đáng kể so với mức 43% của giai đoạn 2012–2017. Tuy nhiên, mở rộng sang lĩnh vực sản xuất kinh doanh mới vẫn chỉ chiếm tỷ lệ thấp, khoảng 11%, cho thấy thách thức trong đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp khi đòi hỏi nguồn lực lớn và khả năng thích ứng cao. Các doanh nghiệp nhỏ và vừa còn gặp khó khăn về vốn và công nghệ để triển khai đổi mới sáng tạo toàn diện.

Doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp lớn có tỷ lệ đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp cao hơn nhờ nguồn lực tài chính và chính sách hỗ trợ. Doanh nghiệp FDI tuy có nền tảng công nghệ tốt, nhưng tỷ lệ đổi mới tại chỗ không cao do phần lớn công nghệ được chuyển giao từ công ty mẹ. Trong khi đó, doanh nghiệp ngoài nhà nước đang tích cực theo đuổi cải tiến công nghệ để nâng cao khả năng cạnh tranh.

Tuy Việt Nam đã vươn lên hạng 46/132 quốc gia trong Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu 2023, mức chi cho R&D vẫn ở mức thấp - chỉ khoảng 0,4% GDP. Điều này cho thấy tiềm năng đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp còn lớn, nhưng cần thêm sự đầu tư đồng bộ từ cả nhà nước lẫn khu vực tư nhân để phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

>>> Xem thêm: 3 nguyên tắc hiện thực hóa đề bài đổi mới sáng tạo doanh nghiệp

Xu hướng đổi mới sáng tạo sản phẩm vẫn là phổ biến nhất (Nguồn: Sưu tầm)

4. Giải pháp thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp

4.1. Thúc đẩy văn hóa đổi mới trong nội bộ doanh nghiệp

Việc phát triển và hỗ trợ các nhóm nhân sự khác nhau đóng vai trò then chốt trong hoạt động đổi mới sáng tạo. Bản chất đột phá của đổi mới đòi hỏi tổ chức phải nắm bắt rõ ràng những vấn đề hiện tại. Việc phá bỏ những khuôn mẫu tư duy cũ sẽ mang đến cho doanh nghiệp góc nhìn mới mẻ và sáng tạo. Xây dựng môi trường làm việc khuyến khích nhân viên tự do bày tỏ những quan điểm khác biệt là yếu tố không thể thiếu.

Việc tạo ra sự hỗ trợ về mặt tâm lý cho nhân viên khi họ chia sẻ ý kiến là trách nhiệm quan trọng của ban lãnh đạo. Doanh nghiệp cần hình thành văn hóa doanh nghiệp có thể chấp nhận và trân trọng sự đa dạng trong quan điểm. Nuôi dưỡng tinh thần dám thử nghiệm và không e ngại thất bại trong hành trình đổi mới. Quá trình đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp cần có sự kiên trì và sự hỗ trợ không ngừng từ phía lãnh đạo.

Tổ chức các chương trình đào tạo nhân viên về tư duy sáng tạo và các phương pháp giải quyết vấn đề hiệu quả. Triển khai các buổi hội thảo để nhân viên có cơ hội trao đổi kinh nghiệm và học hỏi từ nhau. Thiết lập hệ thống cố vấn nhằm hỗ trợ nhân viên trẻ phát triển năng lực đổi mới. Gia tăng đầu tư cho hoạt động nghiên cứu và phát triển để xây dựng nền tảng vững chắc cho các ý tưởng sáng tạo.

Ban lãnh đạo cần thể hiện cam kết mạnh mẽ và quyết tâm cao với quá trình chuyển đổi của doanh nghiệp. Tạo lập các kênh liên lạc công khai để thu thập ý kiến từ tất cả các cấp bậc trong tổ chức. Ghi nhận và tôn vinh những đóng góp có giá trị cho quá trình đổi mới sáng tạo. Khi văn hóa đổi mới sáng tạo được thiết lập và củng cố vững chắc trong doanh nghiệp, tổ chức sẽ có nền tảng để phát triển một cách bền vững.

Thúc đẩy văn hoá nội bộ doanh nghiệp tạo tiền đề cho đổi mới sáng tạo (Nguồn: Sưu tầm)

4.2. Chính sách và hỗ trợ từ nhà nước và hệ sinh thái đổi mới

Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp một cách hiệu quả, Chính phủ cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp quan trọng.

Trước tiên, việc xây dựng hệ thống chính sách hỗ trợ toàn diện là nền tảng then chốt. Chính phủ cần thành lập các quỹ đổi mới sáng tạo và quỹ đầu tư mạo hiểm để cung cấp nguồn vốn cho các dự án khởi nghiệp. Điều quan trọng là các chính sách này phải sát với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp, tránh việc áp đặt những quy định mang tính hình thức. Để đạt được hiệu quả cao, cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ ngành trong quá trình triển khai thực thi.

Bên cạnh đó, hỗ trợ tài chính đóng vai trò không thể thiếu thông qua các gói vay ưu đãi, chính sách giảm thuế và miễn giảm các loại phí. Song song với việc hỗ trợ về mặt tài chính, doanh nghiệp cũng cần được tiếp cận các chương trình hỗ trợ kỹ thuật như đào tạo nâng cao năng lực, tư vấn chuyên môn và chuyển giao công nghệ tiên tiến. Đặc biệt, việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho doanh nghiệp đầu tư vào hoạt động nghiên cứu phát triển. Vì thế, hệ thống cấp bằng độc quyền và giải quyết tranh chấp sở hữu trí tuệ cần được cải thiện và hoàn thiện.

Một yếu tố quyết định khác là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho hoạt động đổi mới sáng tạo. Hiện tại, việc thiếu hụt nhân lực có chuyên môn sâu đang là rào cản lớn nhất cản trở quá trình sáng tạo trong doanh nghiệp. Để giải quyết vấn đề này, Nhà nước cần có các chương trình hỗ trợ về thời gian và kinh phí đào tạo, bồi dưỡng cho doanh nghiệp. Việc áp dụng các chế độ ưu đãi đặc biệt dành cho đội ngũ kỹ sư và nghiên cứu viên sẽ góp phần thu hút và giữ chân nhân tài.

Để tạo nên một hệ sinh thái đổi mới toàn diện, cần tăng cường các mối liên kết hợp tác giữa doanh nghiệp với các trường đại học và viện nghiên cứu thông qua việc đặt hàng đào tạo nhân lực. Đồng thời, tạo cơ hội cho sinh viên tham gia thực tập tại các doanh nghiệp để tích lũy kinh nghiệm thực tiễn quý báu. Ngoài ra, cần đẩy mạnh phát triển các chương trình hợp tác công-tư trong lĩnh vực nghiên cứu phát triển. Có thể khẳng định rằng, thành công của hoạt động đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp phụ thuộc rất lớn vào sự kết nối và tương tác hiệu quả với toàn bộ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia.

>>> Xem thêm: Khai thác tiềm năng đổi mới sáng tạo xanh trong khu vực công: Lợi ích, thách thức và bài học cho doanh nghiệp Việt

4.3. Tăng cường hợp tác với startup và tổ chức nghiên cứu

Hợp tác quốc tế đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp Việt Nam. Thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác với các doanh nghiệp nước ngoài, các công ty trong nước có cơ hội tiếp thu những phương pháp và mô hình kinh doanh tiên tiến nhất từ các quốc gia phát triển. Điều này không chỉ giúp nâng cao năng lực nội tại mà còn mở ra những cơ hội tư vấn chiến lược quý giá, từ đó giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Để tận dụng tối đa những lợi thế từ hợp tác quốc tế, Chính phủ và doanh nghiệp cần phối hợp xây dựng một hệ thống chính sách toàn diện nhằm thúc đẩy quá trình hội nhập. Trọng tâm của các chính sách này cần tập trung vào việc mở rộng hợp tác trong lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, đây chính là động lực then chốt cho sự phát triển bền vững. Thông qua việc khai thác hiệu quả tiềm năng sẵn có của Việt Nam và tận dụng tối ưu các nguồn lực quốc tế, chúng ta có thể đạt được mục tiêu nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm dịch vụ và sức cạnh tranh tổng thể của nền kinh tế.

Một ví dụ điển hình cho thành công của hợp tác quốc tế là sự phối hợp hiệu quả giữa Trung tâm Đổi mới Quốc gia (NIC) và Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID). Chương trình hợp tác này đã và đang hỗ trợ hoạt động đổi mới sáng tạo cho hơn 200 doanh nghiệp trên toàn quốc. 

Bên cạnh những nỗ lực từ khu vực công, khối doanh nghiệp tư nhân cũng đang đóng vai trò ngày càng tích cực trong việc kết nối nguồn lực và mở rộng hợp tác đổi mới sáng tạo. Tiêu biểu là BambuUP – một nền tảng tiên phong kết nối thông tin và nguồn lực đổi mới sáng tạo giữa các doanh nghiệp, startup và tổ chức nghiên cứu trong nước lẫn quốc tế. 

Với mô hình kết nối "ecosystem-to-ecosystem", chúng tôi không chỉ là cầu nối mà còn góp phần hình thành thị trường đổi mới sáng tạo mở - nơi doanh nghiệp dễ dàng tìm kiếm giải pháp phù hợp, còn startup có cơ hội tiếp cận thị trường và nhà đầu tư. Thông qua hơn 10 chương trình quốc tế tại 6 quốc gia, BambuUP đã và đang hỗ trợ nhiều doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận công nghệ, đối tác và cơ hội tăng trưởng trong hệ sinh thái toàn cầu.

>>> Xem thêm: Mô hình đổi mới sáng tạo tương tác: Cơ hội mới cho doanh nghiệp

Tổng kết

Trong kỷ nguyên số hiện tại, đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp không còn là một xu hướng tùy chọn mà đã trở thành yếu tố sống còn quyết định sự phát triển bền vững của mọi tổ chức. Những doanh nghiệp tiên phong như FPT, VinFast, Vinamilk hay Rạng Đông đang là minh chứng rõ nét cho thấy đổi mới sáng tạo chính là chìa khóa vàng giúp các công ty Việt Nam vượt qua mọi thách thức và chinh phục thành công thị trường toàn cầu.

Thông qua bài viết trên, có thể thấy đổi mới sáng tạo mang lại những giá trị thiết thực đáng kể: nâng cao khả năng cạnh tranh vượt trội, tối ưu hóa trải nghiệm khách hàng, xây dựng thương hiệu mạnh mẽ và đảm bảo khả năng thích ứng linh hoạt trước những biến động không ngừng của thị trường. Tuy nhiên, thực trạng hiện tại tại Việt Nam cho thấy vẫn còn nhiều rào cản đáng kể cần được vượt qua, từ những hạn chế về đầu tư nghiên cứu phát triển, chi phí công nghệ cao ngất cho đến thiếu sự liên kết chặt chẽ trong hệ sinh thái đổi mới.

Để thúc đẩy đổi mới sáng tạo một cách hiệu quả và bền vững, doanh nghiệp cần tập trung xây dựng văn hóa đổi mới nội bộ, tận dụng tối đa các gói hỗ trợ từ chính sách nhà nước và tăng cường hợp tác chiến lược với các startup cũng như các viện nghiên cứu, trường đại học. Chỉ khi có sự đồng bộ và phối hợp nhịp nhàng giữa tất cả các yếu tố này, doanh nghiệp Việt Nam mới có thể phát huy tối đa tiềm năng đổi mới sáng tạo và khẳng định vững chắc vị thế của mình trên bản đồ kinh tế thế giới.

Các câu hỏi thường gặp

Các mô hình đổi mới sáng tạo

Các mô hình đổi mới sáng tạo phổ biến gồm: đổi mới sản phẩm, quy trình, mô hình kinh doanh, tổ chức và marketing. Ngoài ra, đổi mới sáng tạo mở cũng ngày càng được ưa chuộng khi doanh nghiệp hợp tác với bên ngoài để khai thác ý tưởng mới. Mỗi mô hình giúp doanh nghiệp thích nghi, tạo lợi thế cạnh tranh và tăng trưởng bền vững. Việc lựa chọn mô hình phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu, nguồn lực và thị trường cụ thể của từng doanh nghiệp.

Quy trình đổi mới sáng tạo gồm những gì?

Quy trình đổi mới sáng tạo bao gồm 6 bước chính: khám phá và nghiên cứu (xác định mục tiêu, nghiên cứu thị trường, thu thập ý tưởng), tạo ý tưởng (sử dụng kỹ thuật brainstorming, kết hợp ý tưởng), và phát triển ý tưởng (xây dựng prototype, thử nghiệm kiểm tra). Tiếp theo là tạo kế hoạch (xác định nguồn lực, lập lịch trình), triển khai thực hiện (thực hiện theo kế hoạch, theo dõi đánh giá), và cuối cùng là kết luận chia sẻ kinh nghiệm. Tuy nhiên, quy trình này mang tính linh hoạt, các bước có thể diễn ra song song và không nhất thiết phải tuân theo trình tự tuyến tính cứng nhắc.

Quản lý đổi mới sáng tạo doanh nghiệp là gì?

Quản lý đổi mới sáng tạo doanh nghiệp là quá trình quản lý chặt chẽ các hoạt động đổi mới của công ty nhằm đảm bảo sự liên kết với mục tiêu và chiến lược dài hạn của tổ chức. Đây là việc phân bổ nguồn lực, xây dựng văn hóa hỗ trợ, gỡ bỏ rào cản và giám sát quá trình thực hiện để tối ưu hiệu quả đổi mới. Mục tiêu cuối cùng là giúp doanh nghiệp cân bằng giữa việc tối ưu hiệu suất hiện tại và thăm dò các cơ hội mới một cách có hệ thống.

BambuUP có mạng lưới nguồn lực sẵn sàng đồng hành với doanh nghiệp đang tìm kiếm nguồn lực để triển khai các giải pháp đổi mới sáng tạo một cách hiệu quả.

 

Chúng tôi đã đồng hành cùng nhiều doanh nghiệp hàng đầu như Shinhan, EVN, Heineken Việt Nam, FASLINK, DKSH Smollan,... trong việc công bố các thách thức đổi mới sáng tạo mở. BambuUP tự hào là đối tác chiến lược đáng tin cậy, luôn hỗ trợ doanh nghiệp trong các hoạt động đổi mới sáng tạo và quá trình chuyển đổi xanh mạnh mẽ.

 

Để không bỏ lỡ những tin tức mới nhất hàng tuần về Đổi Mới Sáng Tạo và Chuyển đổi xanh ở Việt Nam, bạn có thể: